RKD STUDIES

Prins Kotchoubeys schilderij was een intieme voorstelling van een moeder met een ziek kind, getroost door een non. Het onderwerp was geïnspireerd op een passage uit de zendbrief van de apostel Jacobus: ‘En het gebed des geloofs zal den zieke behouden, en de Heere zal hem oprichten, en zo hij zonden gedaan zal hebben, het zal hem vergeven worden.’¹ Weinig mensen zullen deze Bijbelse passage hebben herkend. Al eerder in zijn loopbaan, maar minder obscuur, gaf Kruseman zijn Italiaanse genrevoorstellingen een religieuze ondertoon, bijvoorbeeld door zijn figuren biddend af te beelden, maar ook door de aanwezigheid van religieuze attributen, zoals een kruis, rozenkrans of Heilig boek. Daarbij zijn de figuren, zoals in Godsvrucht (1823), Een Italiaans Meisje, biddende in slaap gevallen (1825) en De Legende (1827), in de buitenlucht gesitueerd en niet in kerken of kloosters [1]. Mogelijk probeerde de protestante Kruseman met deze keuzes, de in zijn ogen zuivere geloofsbeleving van de Italiaanse bevolking tot uiting te brengen.²

In zijn composities van moeder met kind blijkt een echo van werken van Italiaanse meesters zoals Rafaël met het thema Madonna met Kind [2]. Was dit onderwerp misschien een alternatief voor de religieuze voorstelling die Kruseman niet makkelijk kon afzetten? Voorbeelden van dit soort composities zijn Italiaanse voorstelling (1840) en de Gevangen vlinder (1845) [3-4]. Hoofdonderwerp is de vrouw in Italiaanse streekdracht, met het kind op schoot. Hoewel geen specifieke Renaissance-voorstelling valt aan te wijzen die als direct voorbeeld heeft gefunctioneerd, is het waarschijnlijk dat Krusemans kennis van deze werken samenkomt in zijn composities van moeder en kind. Kruseman was hierin trouwens niet de enige. Zijn goede vriend en kunstenaar Paul Delaroche (1797-1856) liet zich bij zijn onderwerp van moeders met kinderen ook graag door Rafaël inspireren [5].³

1
Cornelis Kruseman
De legende, 1827 gedateerd
Haarlem, Teylers Museum, inv./cat.nr. KS 014

Misschien vanwege zijn protestantse achtergrond, gebruikte Kruseman zelden een monnik of non in zijn composities. Zo is Een jonge biddende vrouw, in costuum van Cerbara van omstreeks 1824-1825, een jonge vrouw met rozenkrans in de hand, geen non maar een leek [6]. Zij draagt over haar gewone kleding, afkomstig uit de omgeving van Cerbara, een lekenscapulier met een kruis. Leken droegen dit uit devotie onder de gewone kleren over de borst en rug.⁴ Hier toont Kruseman het over de gewone kleding, met omwille van de zichtbaarheid daarboven nog een hanger met een Grieks kruis.⁵

De kloosterling verschijnt maar drie keer in Krusemans oeuvre, namelijk in De Handkus (1842), in zijn Italiaanse volksgroep van vijf personen, uit Ischia en Procida (1842) en Het gebed des geloofs zal den kranken herstellen (1843) [7-8]. Volgens Gerard Brom, schrijver van Romantiek en Katholicisme in Nederland (1926), was de kloosterling geen favoriet onderwerp omdat Kruseman de kloosterlingen verfoeide.⁶ Deze hekel herleidde de onderzoeker uit de registratie door classicus en katholiek Laurens Reinhart Beijnen (1811-1897) van een gesprek tussen laatstgenoemde en de kunstenaar in de omgeving van Rome. Zo verhaalt Brom: ‘De schilder gaf geweldig op de kloosters af en zijn bewonderaar [Beijnen], nog diep onder de indruk van de kennismaking met een echt geestelik [sic] kloosterling, antwoordde hem kalmerend: “Vriendlief! alles is hier op dezen verrukkelijken avond in harmonie, uitgenomen uw Hollandsch protestantsch uitvaren tegen de kloosters.”’⁷

6
Cornelis Kruseman
Een jonge biddende vrouw, costuum van Cerbara, ca. 1824-1825
Amsterdam, particuliere collectie J.F. Elzer