RKD STUDIES

Over de eigentijdse waardering van Krusemans Italiaanse genrevoorstellingen is niet veel bekend. Op grond van de sporadische vermelding ervan in recensies van contemporaine tijdschriften en dagbladen is af te leiden dat de kritiek over Krusemans wending in zijn onderwerpskeuze en schilderwijze niet onvoorwaardelijk positief was. Afhankelijk van welke schilderstijl de veelal anonieme recensent prefereerde, namelijk de ‘eenvoud en waarheid’ van de oude Hollandse meesters of de idealiserende stijl van het classicisme, werden de schilderijen beoordeeld.¹ Zo werd over het schilderij De Legende, ondanks de snelle verkoop ervan aan Teylers museum in 1827, geschreven: ‘Enkele hoofden zijn voortreffelijk geteekend; doch het geheel is volstrekt van licht en bruin ontbloot… Geen hoofd schijnt naar de natuur bestudeerd, het is alles ideaal en fabriekswijze behandeld.’² En in 1828 las men over Krusemans Vrouw van Albano met twee kinderen: ‘dit stuk is over het geheel, scherp en ongunstig van toon, ofschoon het ééne kinderkopje, afzonderlijk beschouwd, een aangenaam voorkomen hebbe.’³ Drie door Kruseman ingezonden Italiaanse genrevoorstellingen, op de Haagse Tentoonstelling van 1843 daarentegen, werden door recensent en vriend Jan Jakob Lodewijk ten Kate (1819-1889) tot meesterstukken bestempeld.⁴ Dit waren De Handkus, Italiaanse volksgroep van vijf personen, uit Ischia en Procida en Een huiswaarts kerende herdersfamilie uit de omstreken van Rome. Het werk met de herdersfamilie werd verworven door de prestigieuze collectie van de Prins van Liechtenstein [1-2].⁵

Kunsthistoricus en bewonderaar van de schilders van de Haagse School Grada Hermina Marius (1854-1919), was in haar publicatie uit 1903 over de negentiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst niet te spreken over Krusemans werk. Het commentaar van Krusemans eigentijdse critici deed zij nog eens dunnetjes over, geheel in lijn met haar passie voor het realisme van de Hollandse oude meesters en hun opvolgers, de schilders van de Haagse School. Volgens Marius toonde Kruseman te weinig van de natuurlijkheid van de zeventiende eeuw, en in zijn Bijbelse of Italiaanse onderwerpen zag zij een gebrek aan een natuurlijk coloriet. Zijn harde kleuren hadden Krusemans schilderkunst naar een tamelijk barok classicisme gebracht.⁶ Marius vond deze werkwijze geheel tegenstrijdig met de Hollandse land- en volksaard, die echter in haar ogen gelukkig werd hervonden door de schilders van de Haagse School: ‘Een naam […], waarmee het hoogste genoemd wordt, dat de Hollandsche schilderkunst na de zeventiende eeuw heeft gegeven!’⁷

Jaren later, in 1947, oordeelde kunsthistoricus Jan Knoef (1896-1948) dat in Krusemans Italiaanse voorstellingen gaandeweg de symptomen konden worden geconstateerd van een proces, dat volgens hem zijn eindstadium had in Een van zin: ‘De teekening is verstard en volkomen mergloos, de kleur bont, zonder diepte, het vleesch heeft een porceleinen gladheid, de expressie is weeïg-lief.’ [3]⁸ Volgens Knoef was hier de uiterste consequentie bereikt van het, uit artistiek oogpunt, inhoudsloze, lege cultiveren van de vorm, in het genre dat Leopold Robert tot een grote, alomvattende populariteit had gebracht.

Tegenwoordig lijkt het tij gekeerd in het voordeel van Kruseman en andere aanhangers van het classicisme. De commerciële en kunsthistorische herwaardering van internationale coryfeeën die in de classicistische stijl werkten, zoals de tot Engelsman genaturaliseerde Nederlandse schilder Lourens Alma Tadema (1836-1912) en de Franse Oriëntalist Jean-Léon Gérôme (1824-1904), is hiervan een duidelijke aanwijzing [4-5].⁹ Zo ook voor Kruseman: zowel Godsvrucht als Een van zin zijn opgenomen in de vaste opstelling van het Rijksmuseum Amsterdam, en de zeldzame keer dat een Italiaanse voorstelling van Kruseman op de markt komt, zoals Italiaanse voorstelling, wordt een aanzienlijke prijs geboden [6].¹⁰

1
Anoniem Netherlands 1853 naar Cornelis Kruseman
Een huiswaarts kerende herdersfamilie uit de omstreken van Rome, 1853
Amsterdam, Rijksprentenkabinet, inv./cat.nr. RP-P-OB-28.969

2
Rudolf von Alt
Gezicht vanuit de grote naar de kleine Kourbarikamer op de tweede verdieping van het Stadspaleis Liechtenstein, Wenen, ca. 1850
Wenen, particuliere collectie Liechtenstein - The Princely Collections

3
Cornelis Kruseman
Een van zin, 1830 gedateerd
Amsterdam, Rijksmuseum, inv./cat.nr. sk-a-1070

4
Lourens Alma Tadema
Het frigidarium, 1890