5.1 Op weg naar kennis
Op 15 september 1821 verliet Cornelis Kruseman Amsterdam met in zijn bagage de afscheidsbrief van zijn vader: ‘Mijn Zoon! Gij verlaat dan het ouderlijk Huijs om U … na(ar) de Waereldberoemde Hoofd-Stad Rome te begeven, alwaar Gij de Voortbrengselen der grootste Mannen in uw Vak zult aantreffen, en om U dus, door dien weg, in uwe reeds met soveel Roem begonnen Loopbaan, meer en meer te volmaken.’ [1].1 Over deze reis zijn we zeer goed ingelicht dankzij een aantal overgeleverde egodocumenten en vier schetsboeken.2 In dit hoofdstuk kan daarom uitvoerig worden geciteerd uit Krusemans impressies van zijn belevenissen in Brussel, Parijs maar vooral Rome waar hij in februari 1822 arriveerde. Na drie jaar, op 6 februari 1825 was hij weer terug in Amsterdam.3
Eind 1826 werd een uitgebreide selectie van zijn brieven aan familie en zijn reisnotities gepubliceerd. Dit boek werd bezorgd door Krusemans zwager August Elink Sterk jr. (1796-1875) onder de titel Aanteekeningen van C. Kruseman betrekkelijk deszelfs kunstreis en verblijf in Italië [2].4 Deze uitgave was na de reisverslagen door Adriaan van der Willigen (1766-1841), het eerste boek in zijn soort van de hand van een (Nederlandse) kunstschilder.5 Krusemans journaal maakt daarmee deel uit van een selecte groep gepubliceerde negentiende-eeuwse reisverslagen door particulieren en geleerden, zowel door Nederlanders geschreven als vertaald naar het Nederlands.6
In zijn reisaantekeningen schrijft de kunstenaar over zijn bezoeken aan de diverse theaters, de klassieke monumenten en collecties en over zijn studietochten. Ook vindt men er uitgebreide landschappelijke beschouwingen, lyrische beschrijvingen van de plaatselijke bevolking en hagiografieën over zijn helden Rafaël (1483-1520), Michelangelo (1475-1564) en andere Italiaanse oude meesters. Daarnaast noemt hij zijn ontmoetingen met beroemde tijdgenoten, kunstbroeders en ander prominenten. Kruseman spreekt echter mondjesmaat over zijn eigen artistieke werkzaamheden tijdens zijn verblijf, laat staan over zijn alledaagse beslommeringen of over zijn ontmoetingen met vakgenoten. Dit alles wekt de indruk dat Kruseman deze publicatie vooral bedoeld had voor de buitenwereld, om zichzelf naar de lezer en de potentiële opdrachtgever te profileren als erudiet kunstenaar met zeldzame kennis van de belangrijkste kunstwerken en kunstenaars van Italië, Frankrijk en andere Europese landen. Het was een uiterst zeldzame promotionele actie door een Nederlandse kunstenaar in de eerste helft van de negentiende eeuw.
1
Cornelis Kruseman
Zelfportret van Cornelis Kruseman, 1821 gedateerd
Amsterdam, Rijksprentenkabinet, inv./cat.nr. RP-T-1905-8
2
Cornelis Kruseman
Titelpagina van 'Aanteekeningen van C. Kruseman, betrekkelijk deszelfs kunstreis en verblijf in Italie.', 1826
Den Haag, KB nationale bibliotheek (Den Haag)
Notes
1 Krusemans moeder voegde daar nog wat stichtelijke woorden van Rhijnvis Feith aan toe: ‘Een welbestede Jeugd, een nuttig manlijk Leven zal aan den Ouderdom de zoetste vrugten geven.’: Reith 1965.
2 Kruseman 1826 en correspondentie met Louis Royer (Archief Alberdingk Thijm, collectie KDC, Nijmegen).
3 Kruseman 1826, p. 228. De vier schetsboeken zijn integraal ingevoerd in RKDImages.
4 Er is gebruik gemaakt van het exemplaar uit het toenmalige bezit van Tobias van Westrheene jr. (collectie RKD). In 1831 verscheen een Duitse vertaling; Notizen von C. Kruseman in Beziehung auf dessen Kunstreisen u. Aufenthalt in Italien / gesammelt und hrsg. von A. Elink Sterk jr. ; aus dem Holländischen von C. Meyboom, Emden 1831. Elink Sterk was echtgenoot van de oudste zuster van de schilder, Cornelia Henriëtta Kruseman (1795-1858).
5 Kuyvenhoven 1984, pp. 79-80. Van der Willigen publiceerde over zijn reizen naar Frankrijk (1805), Italië via Parijs en vervolgens naar Zwitserland (1811-1813), Engeland/Londen (1824) en Duitsland (1829); Sanders 2010, p. 48-51; Barend Cornelis Koekkoek bijvoorbeeld publiceerde pas in 1841 zijn Herinneringen en mededeelingen van een landschapschilder.
6 Geurts 2013; Furnée en Vermeer 2013; drie repertoria van ongepubliceerde en gepubliceerde reisverslagen uit de periode tot 1914: http://www.egodocument.net. en www.egodocumenten.org.